1.10: Algemeen onstabiel deeltje

Startpagina ／ Hoofdstuk 1: Theorie van Energiestrengen

I. Wat is het (werkdefinitie en afkorting)
Een algemeen onstabiel deeltje (GUP) is elke lokale verstoring die zich kortstondig vormt in de “energizee”, de omgevende materie aantrekt/verstrakt en daarna uiteenvalt of verdwijnt. Het begrip omvat twee groepen:

• Onstabiel deeltje in enge zin: reeds “gefixeerd” als deeltje, met welbepaalde massa, kwantumgetallen en vervalkanalen; eindige levensduur; herkenbaar aan spectraallijnen en -breedte.
• Kortlevende vezeltoestand (niet gefixeerd): kortdurende, geordende lokale verstoringen in de energizee (bijv. vezelkluwen, wervelband, terugrol, plaatrimpel, zwak-isotrope verstrooiingsklomp) die de omgeving aantrekken; zodra de voorwaarden wegvallen, wordt de aangespannen spanning als willekeurige golfpakketten teruggestort en lost de structuur op in de zee.

Afspraak: tenzij expliciet “enge zin” wordt vermeld, slaat onstabiel deeltje hier op zowel kortlevende vezeltoestanden als onstabiele deeltjes in enge zin. Belangrijk: vezeltoestand ≠ deeltje; een deeltje is de vezeltoestand die in een drempel-/sluit-/lage-verliesvenster tot een stabiel identiteitsniveau is “gefixeerd”.

II. Waar komt het vandaan (bronnen en scenario’s)
Onstabiele deeltjes zijn vrijwel overal; door hun korte levensduur en kleine amplitude zijn ze zelden als individu te vangen.

• Microniveau en alledaagse media: thermische fluctuaties, micro-herverbinding in plasma, lokale botsingen van kosmische stralen met gas, kortstondige rolvorming in stof–gas-schuif.
• Astro- en ‘spanning-scheve’ omgevingen: fusies en getij-herordening, schokgolven en schuiflagen, jets en outflows, convergentiezones van schijf–staaf–ring, ketting-stervorming, sterk uitgerekte zones nabij zwarte gaten.
• Experiment en techniek: ontlading/boog, schokbuis, kortstondige energieterugstroom in dunne films of holtes; dit levert vaak kortlevende vezeltoestanden.
• Afstembare knoppen: grens & geometrie, sterkte/spectrum van externe velden, aandrijfwijze, mediumspanning en spanningsgradiënt, traject.

III. Waarom ‘alomtegenwoordig’
Zelfs bij lage achtergrondspanning probeert de ruimte overal doorlopend te vormen–ontbinden; genormaliseerd naar volume is de totale hoeveelheid substantieel.

• Lokaal beeld: de meeste pogingen doven ter plekke uit en worden snel geabsorbeerd of lossen weer op in de zee.
• Globaal beeld: de statistische uitwerking laat sporen op grote schaal na (zie Hoofdstuk 1.11 en 1.12) en stijgt/daalt met grens- en veldinstelling (coherentie-venster ↔ decoherentie).

IV. Hoe ziet het eruit (morfologische variatie)
Er is geen enkel geometrisch sjabloon voor onstabiele deeltjes.

• Ze kunnen voorkomen als gesloten ringen, geknoopte terugrollen, plaatrimpels, wervelbanden, bundel- of korrelklompen, zwak-isotrope verstrooiingsgroepen.
• De kernvraag is niet ‘waar het op lijkt’, maar of het de energizee aantrok, en of het die aangespannen spanning bij ontbinding als willekeurige golfpakketten heeft teruggestrooid (terugvullen/oplossen).

V. Twee kanten van één medaille: twee waarneembare gedaanten
Onstabiele deeltjes manifesteren zich aanvullend op twee manieren:

• Statistische spanningszwaartekracht (STG): herhaalde aantrekking tijdens de bestaansduur maakt de omgeving in statistische zin “strakker”, equivalent aan een steilere “helling”; zichtbaar als extra trek in banen, rotatiekrommen, zwaartekrachtlensing en timing. Hieronder kortweg statistische spanningszwaartekracht.
• Spanningsachtergrondruis (TBN): de lokale, uitleesbare gedaante van de willekeurige verstoring die bij ontbinding/annihilatie wordt teruggestrooid. Straling is niet vereist: het kan nabijveld/niem-stralings-eigenruis zijn (willekeurige fluctuaties in kracht, verplaatsing, fase, brekingsindex, spanning, magnetiseerbaarheid, enz.) of, bij een passend transparantievenster en gunstige geometrie, als verhelderde veraf-gedetecteerde breedbandspectrum. Hieronder kortweg spanningsachtergrondruis.

Drie intuïtieve toetsen

• Eerst ruis, dan kracht: de teruggevulde willekeurige verstoring is lokaal en vluchtig en verschijnt vroeg; de extra trek is een langzame variabele die pas na tijd-ruimte-accumulatie tijdens de bestaansduur opvalt. In dezelfde regio zien we dus vaak spanningsachtergrondruis eerst stijgen, statistische spanningszwaartekracht later verdiepen.
• Ruimtelijke co-richting: aantrekken en terugstrooien worden door dezelfde geometrie/velden/grenzen geleid (bijv. schuifas, convergentierichting, outflow-as). De voorkeursrichting van ruisverheldering valt daarom samen met de hoofd-helling van verdieping: waar aanhoudend aanspannen makkelijker is, daar treedt ruis–kracht-co-richting vaker op.
• Pad-omkeerbaarheid — waarom? Worden externe veld-/geometrie-“knoppen” verzwakt of uitgezet, dan keert het systeem langs ontspannings- en herstelpad terug: ruisbaselijn zakt eerst (nabijveld, snelle respons), potentiaalhelling loopt later terug (statistische grootheid, trage relaxatie). Bij opnieuw opvoeren volgt de baan dezelfde loop. Deze omkeerbare evolutie laat oorzaak-volgorde én geheugen zien.

VI. Samengevat
Het onstabiele-deeltjeskader brengt kortlevende vezeltoestanden en onstabiele deeltjes in enge zin bijeen: de bestaansduur zorgt voor aantrekking en vormt statistische spanningszwaartekracht; de ontbindingsfase zorgt voor terugstrooiing en verschijnt als spanningsachtergrondruis. Bevinden toevoer en begrenzing zich binnen een drempel-/sluit-/lage-verliesvenster, dan kan de vezeltoestand fixeren tot een deeltje; anders lost zij meestal op in de zee, met een duidelijke, complementaire handtekening: eerst ruis, dan kracht — co-richting in de ruimte — omkeerbaar pad.